Πέμπτη 7 Ιουνίου 2012

Οδός Φαβιέρου, το "βουλεβάρτο" των Αθηνών...

Το πρώτο ρυθμιστικό σχέδιο της Αθήνας, εκείνο δηλαδή που συνέταξαν οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Schaubert στα 1832-'33, προέβλεπε την ανάπτυξη της νέας πόλης στα βόρεια της παλιάς και στο σχεδόν ισοσκελές τρίγωνο που σχηματιζόταν από τις σημερινές οδούς Πειραιώς, Σταδίου και Ερμού. Στην κορυφή του τριγώνου, εκεί ακριβώς που βρίσκεται σήμερα η πλατεία της Ομόνοιας προβλεπόταν η κατασκευή των ανακτόρων. Σε ένα σημείο που από τον εξώστη τους, όπως παρατηρούσαν οι συντάκτες του σχεδίου, θα μπορούσε ο άναξ  (ο νεαρός Όθωνας τότε) να αγναντεύει προς το Παναθηναϊκό Στάδιο, την Ακρόπολη και την πειραϊκή ακτή. Η πρόβλεψη για την κατασκευή των ανακτόρων στην Ομόνοια σημασιοδοτούσε καθοριστικά τις λειτουργίες της πόλης και στην ουσία περιέστρεφε την ζωή της γύρω από αυτήν την πλατεία. Πολύ περισσότερο μάλιστα που μιλάμε για ένα αστικό συγκρότημα σχεδιασμένο ως διοικητικό κέντρο, άρα ως κέντρο εξουσίας, ανώτατη έκφραση της οποίας ήταν ο βασιλικός θεσμός και τ΄ανάκτορα που γύρω τους έπρεπε να περιστρέφεται όλη η πόλη. Ένας από τους τρόπους ανάδειξης της Ομόνοιας ως κέντρου ήταν και η χάραξη τεσσάρων, ενός προς κάθε πλευρά της, μεγάλων βουλεβάρτων.

Ο όρος "βουλεβάρτο" είναι εξελληνισμός του γαλλικού "boulevard" που με τη σειρά του προέρχεται από το ολλανδικό bolwerk– bolwark που σημαίνει οχύρωση. Στα ιταλικά ο ανάλογος όρος είναι "baluardo" και στα ισπανικά "baluarte", στα αγγλικά "bulwark" και στα γερμανικά "bollwerk".  Η αρχική σημασία του όρου, που σημαίνει το οχυρωματικό έργο, το προπύργιο, το ανάχωμα συνεχίζει να υφίσταται μέχρι σήμερα, όμως στην Γαλλία προσέλαβε και μια δεύτερη σημασία, εκείνη της πλατιάς λεωφόρου, δεντροφυτευμένης στις πλευρές της, με μεγάλα πεζοδρόμια που προσφέρονται για περίπατους. Αυτό έγινε γιατί τα περισσότερα "βουλεβάρτα" κατασκευάζονταν πάνω σε οχυρωματικά έργα που λόγω των εξελίξεων στην πολεμική τεχνολογία δεν χρησίμευαν πια και έτσι κατεδαφίζονταν για να ελευθερωθεί ζωτικός χώρος για τις πόλεις και μετατρέπονταν σε λεωφόρους αλλάζοντας τη χρήση τους. Το πράγμα έγινε κατά κόρον στη Γαλλία, γι αυτό και επικράτησε να χρησιμοποιείται ο γαλλικός όρος διεθνώς. Στα ελληνικά του 19ου αιώνα χρημοποιήθηκε και η εκδοχή "βουλεβάριο" ως ακόμη πιο ελληνοπρεπής, ενώ συχνά οι αντίστοιχοι δρόμοι ονομάστηκαν και "περίπατοι" σε πλήρη απόδοση του νοήματος του αντικειμένου που περιέγραφε ο όρος.

Μια ακόμη χρήση του όρου "βουλεβάρτο" ή διατηρώντας την γαλλική εκφορά "μπουλβλάρ", έχουμε στο θέατρο, όπου η λέξη σημαίνει ένα συγκεκριμένο είδος πρόζας ή κομεντί που στηρίζεται στην ύπαρξη ενός ερωτικού τριγώνου. Είδος που αναπτύχθηκε πολύ στην Γαλλία της "μπελ επόκ", εκεί ανάμεσα στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου και ονομάστηκε έτσι από το προφανές γεγονός πως τα γαλλικά βουλεβάρτα, ιδίως εκείνα των Παρισίων και της Μασσαλίας, υπήρξαν ιδανικοί χώροι περιπάτου και φλερτ, εστίες δηλαδή δημιουργίας ερωτικών τριγώνων.

Ένα από τα τέσσερα προβλεπόμενα στο σχέδιο των Κλεάνθη- Schaubert βουλεβάρτα των Αθηνών επρόκειτο να είναι η σημερινή οδός Φαβιέρου και η προέκτασή της η Χαλκοκονδύλη. Θα ήταν ο βόρειος περίπατος της πλατείας των ανακτόρων, δηλαδή της Ομόνοιας. Δύσκολο να το φανταστεί κανείς αυτό σήμερα, βλεποντας την κατάσταση της Φαβιέρου. Ο δρόμος ξεκινά από την οδό Δεληγιάννη, την λεωφόρο δηλαδή που πηγαίνει από την Πλατεία Καραϊσκάκη στο Μεταξουργείο στον Σταθμό Λαρίσης και καταλήγει κινούμενος σχεδόν επάνω στον άξονα δύση-ανατολή μέχρι την Πλατεία Κάνιγγος, αφού στα μισά περίπου, μετά τη διασταύρωση με τη οδό Μάρνη, μετονομάζεται σε Χαλκοκοδύλη. Η αλλαγή ονόματος ορίζει και την αλλαγή στην ροή των οχημάτων. Η Φαβιέρου είναι άνοδος, από δυτικά προς τα ανατολικά. Αντίθετα η Χαλκοκονδύλη ξεκινά ως κάθοδος από τα ανατολικά προς τα δυτικά στο κατώτερο μέρος της, από τη Σωκράτους ως την Μάρνη, ενώ πάνω από τη Μάρνη μετατρέπεται ξανά σε άνοδο μέχρι το ανατολικότερο όριό της, την Πλατεία Κάνιγγος.

Το σημερινό πλάτος του δρόμου δεν δικαιολογεί τους αρχικούς σχεδιάσμους που τον προόριζαν για φαρδύ "βουλεβάριο", όμως δεν είναι ιδιαιτέρως στενός. Έχει τόσο φάδρος όσο να επιτρέπει το διπλοπαρκάρισμα των αυτοκινήτων σε όλο σχεδόν το μήκος του. Άλλωστε οι δρόμοι στην σύγχρονη Αθήνα χωρίζονται με αυτό το κριτήριο: υπάρχουν εκείνοι που μπορείς να διπλοπαρκάρεις και εκείνοι που δεν μπορείς.

Η Φαβιέρου αν και δεν έχασε ποτέ το μικτό της χαρακτήρα σαν δρόμος κατοικίας και επαγγελματικής στέγης ταυτοχρόνως, ήταν πάντα ένας από τους εμπορικότερους δρόμους της γειτονιάς του Αγίου Παύλου και σε ένα βαθμό διατηρεί μέχρι σήμερα τον ρόλο της. Γι αυτό όμως είναι και ένας από τους δρόμους που έχουν επιρρεαστεί περισσότερο από την οικονομική κρίση και την υποβάθμιση της περιοχής. Πολλά κτήρια σχεδιασμένα και κατασκευασμένα εξ αρχής σαν επαγγελματικοί χώροι, καταστήματα ή γραφεία, είναι εντελώς ή περίπου άδεια. Υπάρχουν μερικές πενταόροφες πολυκατοικίες γραφείων από τις οποίες δεν χρησιμοποιούνται παρά ένα ή δύο διαμερίσματα. Κι αυτά όπως λένε οι επαγγελματίες που τα χρησιμοποιούν δεν πρόκειται να παραμείνουν σε λειτουργία για πολύ ακόμη.  Στη Φαβιέρου, σε ένα κτήριο διαμπερές με την κύρια είσοδο του από την πλευρά της πρώτης παραλλήλου Βίκτωρος Ουγκώ, λειτούργησε για πολλά χρόνια ένα από τα τρία γυμνάσια-λύκεια της περιοχής του Αγίου Παύλου, το 4ο της Αθήνας. ενδεικτικό της καταλληλότητας του συγκεκριμένου κτηρίου για εκπαιδευτικές ανάγκες είναι το γεγονός πως μετά την μεταστέγαση του σχολείου μετατράπηκε σε ...συνεργείο αυτοκινήτων...

Η γωνία της Φαβιέρου με τη οδό Ψαρών υπήρξε για δεκαετίες, σε ένα βαθμό μάλιστα παραμένει μέχρι σήμερα, κέντρο συνάντησης ηπειρωτών που από τα τέλη της δεκαετίας του '50 και με μεγαλύτερη ένταση από την δεκαετία του '60 κι ύστερα, βρέθηκαν ως εσωτερικοί μετανάστες στην Αθήνα και κατοίκησαν μαζικά στην συνοικία του Αγίου Παύλοι αποτελώντας ένα από τα ζωτικότερα κομμάτια της. Ήταν η εποχές που για να γυρίσεις πίσω στο χωριό το Πάσχα ή το καλοκαίρι έπρεπε να κάνεις περίπου μιάμιση μέρα ταξίδι. Σήμερα στο ίδιο σημείο κρύβεται ένα ενδιαφέρον μυστικό της γειτονιάς, ένα από τα καλύτερα σουβλάκια-καλαμάκια της Αθήνας.

Τα δύσκολα στη Φαβιέρου αρχίζουν λίγο πιο πάνω. Το σημείο που διασταυρώνεται με τη Μάγερ και -αμέσως στο επόμενο τετράγωνο - με τη Μάρνη είναι πιθανότατα ένα από τα πιο ανασφαλή σημεία της πόλης. Εκεί και στα γύρω τετράγωνα υπάρχει μεγάλη συσσώρευση εμπόρων ναρκωτικών και του σχετικού εμπορίου φυσικά, καθώς και πραγματικών συμμοριών μικροκλεπτών κυρίως προερχόμενων από τις χώρες του Μαγκρέμπ (Αλγερία, Μαρόκο κ.λπ.).  Λίγο παράδοξα όλα αυτά για ένα δρόμο σχεδιασμένο για κοσμικούς περιπάτους, αλλά είναι γνωστό πως το πρώτο ρυθμιστικό σχεδιο της Αθήνας δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Μήπως βέβαια εφαρμόστηκαν τα επόμενα...

Να εδώ ένα τραγουδάκι για τη οδό Φαβιέρου:









2 σχόλια: